Matera Włochy – ,,Betlejem Włoch”

543

Matera Włochy, położona w regionie Basilicata, jest jednym z najstarszych miast na świecie. Została założona w VIII wieku p.n.e. jako osada kultury Peucetii i potem przez rzymskich kolonizatorów. Nie będzie przesadą, stwierdzenie, że Matera jest jednym z najpiękniejszych miast we Włoszech, a potwierdzeniem tego jest ukoronowanie jej w 2019 na Europejską Stolicę Kultury, dzięki czemu zyskała sławę, na jaką zasługuje. Matera to tak naprawdę żywy pomnik setek pokoleń, które wykorzystywały łatwą w obróbce skałę do budowy swoich osad. Miasto bywa nazywane „Betlejem Włoch”, miastem skalnym, miastem termitów, jaskiń i hańby narodowej. ps: zachwycająca ilość epitetów:)

Historia Matery to trochę psikus historii i opowieści o tym jak czas wartościuje. Jeszcze kilkanaście lat temu Matera była uważana za „hańbę narodową”, a dzisiaj jest na liście UNESCO i każdy turysta chce ją odwiedzić, a sami Włoski pękają z dumy, opowiadając o swoim włoskim betlejem. Matera to doskonale zachowany przykład zmian cywilizacyjnych, od ,,jaskini”- po domy, natury, która wyznacza człowiekowi miejsc do życia i przykład dostosowania człowieka do środowiska naturalnego. Matera porusza pytaniami, które przychodzą na myśl podczas oglądania pierwotnych domostw w jaskiniach, zastanawia nad potrzebami ludzkimi i zmienia coś w człowieku. Mnie pozwoliła jeszcze bardziej docenić to, co mam i gdzie jestem. Powiedziałabym, że zwiedzanie Matery to trochę podróż w głąb siebie oraz refleksji nad życiem i potrzebami.

Skąd nazwa Matera?

Według pewnych źródeł nazwa wywodzi się od rdzenia słowa Mata, co oznacza kupę, kupę kamieni. Kolejny rodowód wskazuje na greckie słowo Metèoron – gwiaździste niebo, ze względu na widok, jaki rozprzestrzenia się z doliny. Wreszcie inna hipoteza dotycząca pochodzenia nazwy Mateola odwołuj się do czasów konsulatu rzymskiego Quinto Cecilio Metello Numidico, który otoczył miasto murami i wysokimi wieżami.

Jeśli masz jakieś pytania odnośnie podróży, szukasz zakwaterowania, albo chcesz podzielić się zdjęciami, przepisami i doświadczeniami z Apulii, zapraszam do  grupy na Facebooku.

Z czego słynie Matera?

Matera słynie z wyjątkowego historycznego centrum –   unikalne na skalę światową siedlisko skalne, w szczególności z najbardziej charakterystycznych dzielnic Sasso „Caveoso” i Sasso „Barisano”. Sasso oznacza ,,kamień” w tym wypadku, dzielnicę wykutą w skale, a Sassi to liczba mnoga – ,,kamieni”, dzielnic wykutych w skale. Jeszcze 70 lat temu jaskinie były zamieszkiwane przez miejscową ludność.

Matera to jedno z najstarszych miast świata, ponieważ początkami sięga aż prehistorii i nieprzerwanie od setek lat była zamieszkiwana przez ludy koczownicze. Ze względu na podłoże nazywana jest „miastem podziemnym”, a ze względu na ciągłość życia od paleolitu do współczesności uważane jest za jedno z najstarszych na świecie. Pierwszych osadników przyciągało położenie – na wzgórzach, gwarantujące bezpieczeństwo (wroga można bylo z oddali zauważyć), zbiornik wodny oraz miekki budulec mieszkalny, z ławościa mozna było tam wyrzeźbić jaskinie.

Matera Włochy – dzielnice

Matera to doskonale zachowane świadectwo przystosowania się człowieka do środowiska naturalnego, które na przestrzeni tysiącleci przełożyło się na charakterystyczną dla Matery formę mieszkaniową o wyjątkowej wartości kulturowej i antropologicznej. Również warto zwrócić uwagę na kolor miasta, w odcinaniach szarości i bieli, które współgrają z kolorem skał i jaskiń. Jest to rezultatem użycia tego samego materiału budowlanego, jak i wykorzystania pozostałości z wydrążanych pomieszczeń w jaskiniach do budowy pierwszych domów. Być może nie wiesz, że Sassi to dwie dzielnice Matera, a konkretnie Sasso Caveoso i Sasso Barisano, utworzone właśnie przez charakterystyczne jaskinie, które wraz z dzielnicami „Civita” i „Piano” tworzą historyczne centrum miasta Matera.

Sasso Caveoso

Jest to historyczna centrum Sassi i najbardziej wysunięta na południe dzielnica, znajdująca się w pobliżu kanionu Gravina di Matera. Po przeciwnej stronie góry jest widok na Murgię. To, co ją odróżnia od dwóch pozostałych dzielnic: Civita i Sasso Barisano, to fakt, że jest mniej więcej taka sama jak kiedyś. Czas stanął tu w miejscu.

Sasso Caveoso ma kształt przypominający widownię teatralną, z domami ułożonymi schodkowo. Pierwsze domostwa powstały na górze, a kolejne niżej od nich. Dachy domów usytuowane wyżej były więc podłogami domów poniżej. Takie domostwa nie miały okien poza małym okienkiem w drzwiach wejściowych, a żeby przestrzeń wewnątrz była większa, wydobyto kalkarenit – wapień. Wielkość jaskini określała bogactwo jego mieszkańców, w jaskiniach najuboższych, domy posiadały wyłącznie jedną izbę. Bogatsze domostwa były rozmieszczone na trzech poziomach -stajnia, piwnica i cysterna. Domy cieszyły się systemem oświetlenia z góry i stałą temperaturą 15 stopni, przy czym masa termiczna tufu morskiego działała jak klimatyzator. Z ciekawostek ,,oświetleniowych” dodam, że letnie promienie słoneczne są prostopadłe i gorące, więc nie wpadały do jaskiń, a zimowe, odwrotnie, ukośnie zsuwają się na dno jaskiń. Dlatego zimą w jaskiniach było ciepło, a latem chłodno.

Sasso Caveoso to dzielnica biedy, a jej mieszkańcy zostali całkowicie wysiedleni podczas reformy De Gasperiego. To właśnie za sprawą panujących tam warunków higienicznych były nazwane „Vergona d’Italia” – ,,Wstydem włoskim”. Ale o tym trochę później.

Sasso Barisano

Sasso Barisano są położone wzdłuż drogi wychodzącej z miasta w kierunku Bari, stąd prawdopodobnie ich nazwa. Jest to nowsza, bogatsza dzielnica Sassi. Ta część dzielni leży naprzeciwko Sassi Caveoso i jej powstanie wiązało się z rozrostem miasta i poszukiwanie kolejnych przestrzeni mieszkalnych przez miejscową ludność. 

Civita

Dwie doliny, a tym samym dwie dzielnice ( Saaso Barsiano a Caveoso ) rozdzela klif – Civita. I tak też nazywa się kolejna dzielnica Matery, to w niej mieści się romańska katedra wykuta w skale. U podnóża Civita i na górnym skraju Sassi leży Piano, co swoją nazwą nawiązuje do ukształtowanie terenu na tym wycinku, jest on płaski. Jest to post średniowieczne centrum historyczne, poza którym rozciąga się Matera po wysiedleniu.

Dlaczego Matera to włoskie miasto wstydu?

„Mroczna” era Matery to tylko 70 lat wstecz. Aż do lat pięćdziesiątych XX wieku Matera była najbardziej zdegradowanym, niehigienicznym, biednym i zdesperowanym miejscem, jakie kiedykolwiek istniało we włoskim społeczeństwie. Samo państwo włoskie interweniowało w pracach nad nowymi domami dl mieszkańców Sassi. Rząd domagał się wręcz opuszczenia jaskiń przez ludzi i przymusowo ich wysiedlał do powstałych budynków.

Warunki w jaskiniach, nie były na miarę cywilizowanego narodu w XX wieku. warto dodać, że nie było tam prądu ani kanalizacji, a tym bardziej bieżącej wody. Punktem zapalnym, który wywołał lawinę zmian była książka Carlo Levi ,, Chrystus zatrzymał się w Eboli” wydana w 1945 r. Autor to pisarz i lekarzz Turynu, który za działalność antyfaszystowską został zesłany na południe Włoch. Mieszkał przez pewien czas w Grassano i Agliano – mistach w prowincji Matery. Dodam, że była to częsta praktyka stosowana wobec opozycjonistów za czasów Musolinego zesłanie na południe Włoch, które uchodziły za gorzej rozwinięte i bardziej zacofane niż północ.

Chrystus zatrzymał się w Eboli

Tytuł „Chrystus zatrzymał się w Eboli” oznacza w skrócie, że mieszkańcy tych terenów nie żyli po chrześcijańsku, gdyż ich warunki bardziej przypominały warunki dzikusów niż współczesnego człowieka.

„…W tych czarnych dziurach z glinianymi ścianami widziałem łóżka, nędzne meble, rozrzucone szmaty, psy, owce, kozy, świnie leżały na podłodze. Zwykle każda rodzina ma tylko jedną z tych jaskiń na dom i wszyscy śpią razem, mężczyźni, kobiety, dzieci, zwierzęta… Było nieskończenie wiele dzieci… nagich lub owiniętych w łachmany… Widziałem niektóre dzieci siedzące w drzwiach domów, w brud, w palącym słońcu, z na wpół przymkniętymi oczami i opuchniętymi czerwonymi powiekami. To była jaglica. Wiedziałem, że są tu na dole: ale widzieć go takiego w brudzie i nędzy to co innego… A muchy spoczywały na swoich oczy i zdawały się ich nie czuć… o pomarszczonych twarzyczkach starców i szkieletach z głodu: włosy pełne wszy i strupów… Chudłe kobiety z niedożywionymi i brudnymi niemowlętami czepiającymi się wyschniętych piersi… wydawało się, że być w środku miasta dotkniętego zarazą…”

Zmiany w Materze

Lekarz po wojnie opublikował książkę, która stawała się coraz popularniejsza we Włoszech. Odkrycie Matery i warunków życia tam panujących było szokiem dla wszystkich, czymś na miarę traumy. Bo jak to możliwe, że we współczesnym świecie wciąż istnieje miejsce bez prądu, bieżącej wody z warunkami sanitarnymi ludzi pierwotnych i wysoką śmiertelnością wśród dzieci? Książka w ciągu trzech lat osiągnęła sukces, a co za tym idzie, spowodowała wzrost zainteresowania politycznego tematem ludzi z jaskiń.

W 1948 roku Palmiro Togliatti (przywódca włoskiej partii komunistycznej ) przybył do stolicy Basilicata, aby na własne oczy zobaczyć Materę, nie mógł uwierzyć, własnym oczom, że ludzie w jednej izbie mieszkają w towarzystwie zwierząt. Bez owijania w bawełnę zdefiniował Sassi jako „wstyd narodowy”. Zaś w 1950 roku do Matery udał się premier Alcide De Gasperi. To wizyta zaowocowała uchwaleniem specjalnej ustawę w 1952 r. o przesiedleniu ludności. Przewidywała ona, że państwo wybuduje mieszkania socjalne dla rolników, robotników i rzemieślników, aby zastąpić im jaskinie, które nie nadawały się do zamieszkania. W budowie miasta brali udział architekci o międzynarodowej renomie, wśród których wyróżnia się Adriano Olivetti. W ten sposób rozpoczęły się masowe przesiedlania mieszkańców Sassi (jaskiń) do nowym domostw, zakończone w latach 60. Jako anegdotkę przytoczę, że jeden z mieszkańców jaskiń, kiedy znalazł się w nowym mieszkaniu i zobaczył wannę, zapytał się ,,Mam tu zrobić warzywniak?”. A Sassi stało się własnością państwa.

Lista UNESCO Matera Włochy

Jedno z najstarszych miast na świecie, od 1993 roku Sassi i Park Kościołów Rupestryjskich są wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, co uczyniło je częścią „Miejsca Światowego Dziedzictwa”. A w 2019 roku Matera otrzymała tytuł Europejskiej Stolicy Kultury. W ciągu dnia światło słoneczne pada na kamienne domy, nadając im piaskowy kolor. W nocy usiana Matera małymi płomieniami-zapalonymi światłami w domostwach, wygląda jak ogromna szopka ustawiona pod rozgwieżdżonym niebem z księżycem jako strażnikiem. Jest to 6 (w porządku chronologicznym) włoskie miejsce, które znalazło się na liście UNESCO, ale pierwsze w południowych Włoszech. Z ciekawostek dodam, że uznanie Matery na liście UNESCO wiązało się z użyciem pojęcia „Krajobrazu Kulturowego”, co utorowało innym obiektom wpis na Listę Światowego Dziedzictwa.

Kryterium III: Sassi i park kościołów rupestryjskich Matera stanowią wyjątkowe świadectwo zaginionej cywilizacji. Pierwsi mieszkańcy regionu zamieszkiwali podziemne domostwa i odprawiali swój kult w kościołach jaskiniowych, które zostały pomyślane w taki sposób, aby dawać przykład przyszłym pokoleniom, jak wykorzystać walory środowiska naturalnego do korzystania z zasobów słońce, skały i wodę Kryterium IV: Sassi i Park Kościołów Rupestrian w Matera są odpowiednim przykładem zespołu architektoniczno-krajobrazowego będącego świadkiem znaczących momentów w historii ludzkości. Obejmują one zarówno prymitywne domy podziemne wykopane w kamiennych fasadach wąwozów, jak i wyrafinowane konstrukcje miejskie zbudowane z wykopanych materiałów, a także dobrze zachowane krajobrazy naturalne o ważnych cechach biologicznych i geologicznych po krajobrazy miejskie o złożonej strukturze. Kryterium V: Sassi i park rupestryjskich kościołów w Matera są odpowiednim przykładem tradycyjnego osadnictwa ludzkiego i użytkowania gruntów reprezentujących kulturę, która od swoich początków utrzymywała harmonijny związek ze środowiskiem naturalnym, a obecnie podlega potencjalne zagrożenia. Równowaga między ingerencją człowieka a ekosystemem wykazuje ciągłość przez ponad dziewięć tysiącleci, podczas których części osady wykute w skale były stopniowo dostosowywane do rosnących potrzeb mieszkańców.

Komisja UNESCO

Europejska Stolica Kultury 2019

Matera w ostatnich latach przeżywa mały renesans, potrafiła przekształcić wszystkie swoje negatywy z przeszłość w pozytywność. Dziś stanowi najlepszy przykład zmian cywilizacjach dla różnych badaczy z międzynarodowych uniwersytetów oraz wykorzystania ekosystemu do tworzenia osad. Umożliwia udokumentowanie ciągłości życia w jaskiniach oraz odtworzenia rozwoju człowieka i cywilizacji. Miasto jest tłumnie odwiedzane przez turystów, artystów, badaczy i z niezliczoną ilością aktywności wokół turystyki jak bary, restauracje, lokalni przewodnicy czy domostwa przerabiane na B&B. Dodatkowo splendoru miastu dodają kręcone filmy, mające światowa sławę, jak chociażby ,,Pasja”, czy ,,Bond”. Minusem rozwoju miasta są ceny, wzrost popularności przekłada się proporcjonalnie na cenniki.

Gdzie leży Matera we Włoszech?

Matera jest położona na południu Włoch w regionie Bazylikata (Basilicata).

Ile czasu na zwiedzanie Matery Włochy?

Moim zdaniem wato poświęcić dwa dni na jej zwiedzania i połączyć do z noclegiem w mieście. Jeden dzień poświęcić na jaskinie z zachodem słońca, a drugi na zabytki. Odległość między jaskiniami, a punktem przy kościele to około 1,5 , które trzeba pokonać w jedną i drugą stronę (3 km razem), Dużą trudność sprawia również temperatura, zwłaszcza w lecie (40 stopni), gdzie nie ma, gdzie się schować przed palącym słońcem. Dlatego warto dobrze rozplanować podróż i zaopatrzyć się w odpowiednie obuwie, krem przeciwsłoneczny i dużą ilość wody. Miasto również zachwycą wieczorną porą, dlatego nocleg w Materze może być przyjemnym doświadczeniem, zapadającym w pamięć.

Dojazd do Matery

Najlepiej dostać się tutaj samolotem, kierunek Bari albo Brindisi. Najbliżej jest Bari i dzieli je od Matery tylko 50 km.

Jak dojechać do Matery z Bari?

Można wynająć samochód, albo wsiąść w pociąg lub autobus. Pociąg z Bari do Matery kosztuje 5,00 -5,7 EUR , a czas podróży to ok. 1h. Bilety możemy kupić w kasie na dworcu lub na stronie przewoźnika Ferrovie Appulo-Lucane. Więc trzeba dotrzeć do Bari Centrale, a tutaj artykuł poświęcony dojazdowy z lotniska do centrum.

Pociąg do Matery jedzie z peronów Ferrovie Appulo Lucane (przy Bari Centrale- po prawej stronie, taki pomarańczowy budynek). To nie jest z głównego dworca, a z bocznego. Wsiadając do pociągu trzeba uważać, bo tylko część składu jedzie do Matery (chodź nie zawsze) albo przesiąść się w Almaturze na inny skład, lub tor obok. Pociąg jedzie dość szybko ok 1h z kawałkiem, a dworzec jest blisko Sassi di Matera. Najlepiej jest kupić bilety w obie strony, ponieważ bez odbicia biletu nie można wejść na stacje.

Jak dojechać do Matery z lotniska w Bari?

Jest też druga opcja bezpośrednio z lotniska w Bari do Matery, linia: Bari Airport. Koszt około 5 euro, dobrze mieć przy sobie gotówkę. Niestety są tylko 4 autobusy w ciągu dnia. Na pewno jest autobus z lotniska o 13:40 albo 15.00, który w godzinę dojeżdża. A pozostałe połączenia i zakup biletów można dokonać przez internet.

Dojazd z Monopoli do Matery?

Najlepiej dostać się do Bari, a z Bari do Matery. Przeczytaj wyżej jak dojechać. Albo wynająć samochód.

Gdzie zaparkować w Materze?

Matera to stosunkowo małe miasto, dlatego jednym z najczęściej powtarzających się problemów jest pytanie zaparkowanie samochodu. Sassi to obszar, do którego nie można dojechać samochodem, za wyjątkiem pewnych krótkich godzin lub zezwoleń ad hoc. Również do historycznego centrum na równinie i Civita nie można dojechać samochodem. Jest wiele obszarów o ograniczonym ruchu i przeznaczonych wyłącznie dla pieszych. Parking centralnych obszarach jest zwykle płatny (ograniczony niebieskimi liniami), od 8.30 do 13.30 i od 16.00 do 20.30 ze zwykłą stawką, która waha się od minimum 0,70 €/h do maksymalnie 1,00 €/h h na terenach najbliższych ZTL. Jednak parkowanie na ulicy w Matera nie zawsze jest łatwe (oprócz ryzyka wjazdu przez pomyłkę do ZTL przy szukaniu parkingu), jednak jest kilka parkingów bezpośrednio poza ZTL, na których często łatwiej jest znaleźć miejsce .

• Parcheggio di Via Lucana
• Parcheggio di Piazza Cesare Firrao
• Parking: Parcheggio Matera Via Lucana
• Parcheggio di Piazza Kennedy Via Cappelluti
• Parcheggi di Piazza della Visitazione Via Aldo Moro – Stazione FAL

Jakie filmy kręcono w Materze?

W Materze powstały zdjęcia do wielu filmów zagranicznych i włoskich, zwłaszcza o tematyce chrześcijańskiej. Matera do idealne miejsce do odtworzenia starożytnej Jerozolimy, uderza autentycznością i architekturą nie zmienioną od prehistorii. Kilka filmów, które zostały nakręcone w Materze.

• Był sobie raz (1967)
• Chrystus zatrzymał się w Eboli (1979)
• Trzej bracia (1981)
• Sprzedawca marzeń (1995)
• Pasja (2004)
• Maria Magdalena (2018)
• Narodzenie (2006)
• Młody Mesjasz (2016)
• Król Dawid (1985)
• Omen (2006)
• Młody Mesjasz (2016)
• Ben-Hur (2016)
• Szybki jak wiatr (2016)
• Wonder Woman (2016)